🍄 Nấm mối là loại nấm có mối quan hệ mật thiết với mối (cộng sinh bắt buộc), trong đó hai bên cùng có lợi. Nấm mọc ra từ tổ mối hoặc gò mối. Nếu phát hiện nấm mọc ở khu vực nào thì khi đào sâu xuống đất sẽ phát hiện phần gốc mọc ra từ kén phôi (tổ). Và khi nấm bung mũ, các bào tử trưởng thành sẽ được giải phóng từ các phiến sẽ bị gió thổi bay rơi đúng nơi có nhiều chất hữu cơ. Nơi đây sẽ có mùi thu hút mối mọt. Mối sẽ ăn các chất hữu cơ làm thức ăn cùng với một số giai đoạn sợi nấm lan vào tổ mối để làm thức ăn nuôi ấu trùng. Một tổ mối đầu tiên bắt đầu được xây lên từ bề mặt đất. Bào tử nấm xâm nhập vào tổ mối và phát triển thành sợi nấm bên trong lãnh địa của ấu trùng mối. Sợi nấm sau đó phát triển thành một nốt sần nhỏ. Nếu điều kiện môi trường, nhiệt độ, độ ẩm phù hợp thì sợi nấm sẽ phát triển dần và tiếp tục phát triển thành một cái tổ cho ấu trùng mối ở.

Mối được nuôi bằng nấm sẽ thải ra hai loại phân. Loại thứ nhất là phân chỉ được tiêu hóa nhẹ trong ruột và ở trạng thái rắn và loại thứ hai là phân được tiêu hóa tốt trong ruột và ở trạng thái lỏng. Loại phân đầu tiên bao gồm những mẩu nhỏ chất thải thực vật (mùn gỗ) bị mối ăn. Và đi qua dạ dày của mối một cách nhanh chóng. Khi qua dạ dày mối là bã thực vật trộn với dịch vị. Do đó, phân bài tiết ra có dạng hình tròn, ngắn. Mà sau đó sẽ được mối gặm bằng hàm dưới cho đến khi thành những viên nhỏ rồi dùng để xây tổ nuôi phôi. Tổ phôi trông giống như bọt sữa, xốp, liền kề nhau theo hình lưới. Tổ phôi khác nhau tùy theo giống mối (Sumali, 2004)

Khi mối xây dựng nơi ở cho ấu trùng, nấm được sản xuất. Các sợi nấm kết hợp với nhau để tạo thành những cục mốc trắng rất nhỏ được gọi là nốt sần trên ổ ấu trùng và dùng làm thức ăn cho mối. Nhưng sau một thời gian mối ăn bớt đi, các nốt sần thi nhau phát triển cho đến khi to dần và kéo dài vào phần ngầm bên trong. (pseudorhiza) nảy mầm trong đất cho đến khi nó nhô lên khỏi bề mặt đất để trở thành quả thể nấm. Mối khi ăn sợi nấm sẽ thải ra phân là loại phân thứ hai. Đó là chất lỏng mà mối sử dụng để phủ lên thành trong của buồng nấm. Nó là thứ giúp sợi nấm phát triển tốt. Các thành phần của tổ phôi được làm từ dư lượng thức ăn của chính con mối.

Quá trình sinh trưởng của nấm mối theo nghiên cứu của Bels và Pataragetvit (1982) được chia thành 3 giai đoạn như sau:
Giai đoạn 1 (giai đoạn đầu)

Giai đoạn đầu tiên bắt đầu trong kén ấu trùng. Các sợi tròn nhỏ và phân bố rộng rãi. Sợi nấm trắng là một nhóm sợi nấm. Sau đó các sợi nấm hợp lại và phát triển thành các nốt sần nhỏ, kích thước khoảng 0,5-1,5 mm, đôi khi là sợi nấm màu xanh ôliu, đây là sợi nấm của loài Xylaria sp. Trong khu vực tổ ấu trùng sẽ có một số lượng lớn ấu trùng mối đến ăn trên sợi nấm và vỉ nấm. Ấu trùng mối sẽ chăm sóc và kiểm soát sự phát triển của sợi nấm. Kích thích đẩy nhanh hay giảm sự phát triển sợi nấm Xylaria sp.

Giai đoạn 2 (giai đoạn thứ hai)

Là thời kỳ mối ăn ít sợi nấm. Do mối sơ tán để xây tổ mới. Sợi nấm phát triển thành sợi màu trắng như nhung với các sợi nấm Xylaria sp. màu xanh ôliu mọc song song. Trong giai đoạn thứ hai này, sợi nấm bắt đầu phát triển thành một phần giống như rễ. (pseudorhiza), sẽ tiếp tục phát triển thành mũ nấm thường vào mùa mưa.

Giai đoạn 3 (giai đoạn thứ ba)

Là công đoạn cuối cùng không còn nấm và mối. Tổ cho ấu trùng có màu xanh lá cây và đen. Và có sợi nấm Xylaria sp. rải rác khắp tổ mối và đôi khi có thể chui ra khỏi tổ mối. Lúc đầu các sợi có màu trắng, sau chuyển sang màu đen.

Sinh thái nấm

Các loài nấm mối thường thấy ở các quốc gia nằm trong vùng nhiệt đới và ôn đới như Châu Phi, Nam Á, Đông Nam Á và Bắc Mỹ. Một số nấm mối được tìm thấy ở phía nam Trung Quốc và Nhật Bản và đảo Đài Loan. Mũ nấm thường được tìm thấy trong khu vực với tổ mối dưới đất hoặc lên trên một tổ kiến. Ở Đông Dương, có một hệ sinh thái phù hợp cho việc trồng nấm vì nó nằm trong khu vực gió mùa với lượng mưa lớn. Và hầu hết nấm mối phát tán trong môi trường rừng khá thưa đặc biệt là rừng khộp khô hạn và rừng hỗn giao trong rừng tre. Nó cũng được thấy trong hệ sinh thái rừng thường xanh khô hạn và rừng mưa ẩm cũng như các khu vực nông nghiệp như vườn cây ăn trái và rừng trồng gỗ tếch, v.v. Ở Đông Dương, nấm mối được thấy từ tháng 4 đến tháng 10. Nếu mùa mưa kéo dài hơn bình thường, nấm có thể xuất hiện đến tháng 11 hoặc tháng 12. Ở miền Nam, nấm mối có thể mọc 2 lần trong năm. Nấm mối có thể được tìm thấy hoặc mọc trên gò mối và khu vực xung quanh gò mối hoặc lan rộng trên đất bằng hoặc đồi. Đặc biệt là ở những khu vực được bao phủ bởi các mảnh vụn và lá rụng chất đống.

Điều kiện đất mà nấm mối phát triển là đất sét, đất sét pha cát và là khu vực luôn ẩm ướt, mặt đất phủ đầy dăm gỗ và lá cây hoặc cỏ. Nhiệt độ tối ưu để nấm mối phát triển là khoảng 30-35 độ C, độ pH của đất khoảng 6,2-6,5. Lượng CO2 trong khu vực mặt đất bằng lượng carbon dioxide trong khí quyển và độ ẩm tương đối trong khí quyển là khoảng 85-90%.
Môi trường thích hợp cho nấm phát triển

Khu vực tổ mối nơi nấm mọc rất ẩm thấp. Nhiệt độ bên trong nhà nấm khoảng 28-30 độ C và nhiệt độ bên ngoài nhà nấm khoảng 26-27 độ C. Điều kiện pH khoảng 5,0-5,6 và độ ẩm tương đối của không khí khoảng 70-80%.
Nguồn: Nấm, Mối và Nghề trồng nấm (2009) của Cục Nghiên cứu và Phát triển rừng, Cục Lâm nghiệp Hoàng gia, Bộ Tài nguyên và Môi trường Thái Lan. FB นิเวศเกษตร Biodiversity and Agroecology.